Ο Τεκές των Μπεκτασήδων στην Ασπρόγεια Φαρσάλων

Οι πινακίδες λίγο έξω από την Ασπρόγεια (παλιότερα «Ιρενί»), 28 χλμ. από τα Φάρσαλα και 17 χλμ. από το Βελεστίνο (πολύ κοντά στα "σύνορα" των Π.Ε. Λάρισας και Μαγνησίας), γράφουν «Μονή Τεκέ Φαρσάλων», η παλιά ονομασία ήταν «Ιρενί Τεκές» οι ντόπιοι το ξέρουν ως «Αλβανικό Μοναστήρι», ενώ θα τον βρείτε καταγεγραμμένο και ως «Τεκέ Ντουρμπαλί Σουλτάν». Όπως και να το πείτε, είναι ένα υποβλητικό μέρος που απηχεί τον μυστικισμό των  Μπεκτασήδων, ενός από τα πιο σημαντικά τάγματα του Σουφισμού, αυτού του ανεκτικού και ανεξίθρησκου μουσουλμανικού δόγματος (ή «αίρεσης») που βρέθηκε στη «σκιά» Σιιτών και Σουνιτών, των δύο κυρίαρχων κλάδων του Ισλάμ. 

Σκυταλοδρομία μοναστηριών

Το παλιό δερβίσικο μοναστήρι βρίσκεται σε ειδυλλιακή τοποθεσία, ανάμεσα σε πλατάνια, βελανιδιές και κυπαρίσσια. Αποτελείται από δύο βασικά «συγκροτήματα», το ταφικό και το κοινοβιακό, τα οποία χωρίζονται από ανοιχτή, πλακόστρωτη «πλατεία». Η ακριβής χρονολογία ίδρυσής του δεν είναι γνωστή. Αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι σύμφωνα με έγγραφο που βρίσκεται εντός του ενός από τους δύο τουρμπέδες («μαυσωλεία»), ο πρώτος «Μπουμπάς» (ή «Μπαμπάς» ή «Σεΐχης»), δηλαδή ο «ηγούμενος» του μοναστηριού, ο Ντουρμπαλί Σουλτάν έζησε εδώ μεταξύ 1492-1534 μ.Χ. ή μεταξύ 1480-1522 μ.Χ., τότε η ίδρυση του τοποθετείται πιθανότατα στα τέλη του 15^ου αιώνα. Ο Τεκές εξακολουθούσε να είναι «ενεργός» μέχρι τα τέλη του 1972 – αρχές του 1973, όταν και απεβίωσε ο τελευταίος «Μπουμπάς». Παρ’ όλα αυτά, πιστοί εξακολουθούν να τον επισκέπτονται μέχρι σήμερα, διατηρώντας καθαρό και φροντισμένο το ταφικό συγκρότημα. 

Στους τοίχους των τουρμπέδων έχουν βρεθεί εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη και επιγραφές που υποδηλώνουν ότι στην τοποθεσία προϋπήρχε, γύρω στα 900 – 1000 μ.Χ., βυζαντινό μοναστήρι (ή εκκλησία) που ήταν αφιερωμένο στην Αγία Ειρήνη ή τον Άγιο Γεώργιο. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, αρχικά υπήρχε ορθόδοξο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης, το οποίο κάποια στιγμή μετατράπηκε σε καθολική μονή του Αγίου Γεωργίου (τον Άη-Γιώργη θα τον «ξανασυναντήσουμε» παρακάτω).

Image

Τα δύο συγκροτήματα

Τα δύο συγκροτήματα, είναι αυστηρά οριοθετημένα και παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα, με το ταφικό να διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ στο κοινοβιακό, δυστυχώς, βρίσκονται πια μόνο ερείπια. 

Στο ταφικό συγκρότημα, σώζονται περίπου 33 τάφοι, ενώ ξεχωρίζουν οι δύο πετρόχτιστοι τουρμπέδες, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με νεότερη, τσιμεντένια κατασκευή. Τα δύο μαυσωλεία, και ειδικά το παλιότερο (δυτικό), έχουν σημαντική αρχιτεκτονική αξία. Στον κάθε τουρμπέ, «φιλοξενούνται» τρεις τάφοι και άλλοι δύο στην ενδιάμεση κατασκευή. Κάθε τάφος σκεπάζεται από πράσινο κάλυμμα (το πράσινο είναι το ιερό χρώμα του Ισλάμ) με αποσπάσματα από το Κοράνι στα αλβανικά και τα ελληνικά. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στον εξωτερικό τοίχο του παλιότερου τουρμπέ υπάρχει χριστιανικό εκκλησάκι και εικόνες αγίων. 

Image

Το κοινοβιακό συγκρότημα, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση, δίνει στον επισκέπτη μια αρκετά καλή εικόνα για το πως ήταν ο Τεκές στα χρόνια της ακμής του, καθώς σώζονται ευδιάκριτα απομεινάρια από διάφορα κτίσματα, όπως το διώροφο «Ηγουμενείο», το μαγειρείο, ο ξενώνας και τα κελιά των δερβίσηδων. Αυτό που προκαλεί θλίψη είναι το γεγονός ότι μέχρι πριν λίγες δεκαετίας, τα περισσότερα από αυτά τα κτήρια έστεκαν ακόμα όρθια.

Πρωτομαγιά και «Hidrellez» ή «Ederlezi»

Κάθε χρόνο, την Πρωτομαγιά, στον περιβάλλοντα χώρο του Τεκέ και με «επίκεντρο» μια πανέμορφη παλιά κρήνη, συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου για να γιορτάσει με φαγητό, χορούς και τραγούδια τον ερχομό της άνοιξης. Οι περισσότεροι από τους παρευρισκόμενους είναι αλβανικής καταγωγής, πολλοί από αυτούς από τις γύρω περιοχές, αλλά υπάρχουν και αυτοί που έρχονται από πολύ μακριά, κάποιοι ακόμα και από την Αλβανία, έστω και για αυτή τη μία μέρα μόνο! 

Image

Για τους μουσουλμάνους παρευρισκόμενους η συγκεκριμένη γιορτή αποτελεί μια ημερολογιακή μεταφορά μιας από τις πιο σημαντικές γιορτές του Ισλάμ, της γιορτή της Άνοιξης, «Hidrellez» που κανονικά εορτάζεται στις 6 Μαΐου, με το Γρηγοριανό ημερολόγιο – 23 Απριλίου (του Άη-Γιώργη στο χριστιανικό εορτολόγιο), με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Η γιορτή αυτή έχει ενταχθεί στη λίστα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και στην γλώσσα των Ρομά, ονομάζεται «Ederlezi» (θυμάστε το υπέροχο τραγούδι από τον «Καιρό των Τσιγγάνων» του Εμίρ Κουστουρίτσα;). 

Τι ακριβώς γιορτάζουν οι μουσουλμάνοι αυτή τη μέρα; Την συνάντηση δύο προφητών – προστατών της γης και του νερού- του Hizir (που «αντιστοιχεί» στον Άγιο Γεώργιο) και του Ilyas (Προφήτη Ηλία). Από τη σύνθεση των δύο ονομάτων Hizir και Ilyas, προκύπτει η λέξη Hidrellez, το όνομα της γιορτής.

Image

Διαπολιτισμικό μνημείο

Αποτέλεσμα αυτού του ιδιόμορφου συγκρητισμού είναι ο κοινός εορτασμός της Πρωτομαγιάς μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων, δίπλα στον Μπεκτασήδικο Τεκέ μέσα σε ένα διαπολιτισμικό και διαθρησκευτικό κλίμα, ταιριαστό με αυτό το σπουδαίο μνημείο. Ούτως ή άλλως ο Σουφισμός – εξέχον «τάγμα» του οποίου είναι οι Μπεκτασήδες- θεωρείται η πιο ανεκτική και ανεξίθρησκη εκδοχή του Ισλάμ, κάποιοι, μάλιστα, τον «τοποθετούν» κάπου ανάμεσα στον Χριστιανισμό και τον Μωαμεθανισμό. 

Οι Μπεκτασήδες, ως μοναχικό τάγμα, καταργήθηκαν, στην Τουρκία, το 1925, επί Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά συνέχισαν να υπάρχουν σε άλλα μέρη, κυρίως στα Δυτικά Βαλκάνια. Ερμήνευαν φιλελεύθερα το κοράνι, δεν επέτρεπαν την πολυγαμία, ήταν ησυχαστές και αναχωρητές, δεν είχαν τζαμιά, παρά μόνο τεκέδες, δεν νήστευαν στο Ραμαζάνι, και στον τεκέ τους προσέρχονταν ελεύθερα μουσουλμάνοι αλλά και χριστιανοί. Γενικότερα ήταν πανθεϊστές, πίστευαν στη μετεμψύχωση και στη θρησκευτική ανοχή.

Αυτή η ανοχή περιγράφεται με τον καλύτερο τρόπο στα λόγια του ιδρυτή ενός άλλου σημαντικού τάγματος του Σουφισμού, αυτού των Μεβλεβήδων. Σε κάποιους από τους πιο διάσημους στίχους του, ο μεγάλος μύστης, νομικός, φιλόσοφος και ποιητής του 13^ου αιώνα, Τζελαλεντίν Ρουμί, γνωστός και ως «Μεβλανά», δηλαδή «δάσκαλος», γράφει:

«Έλα, έλα, όποιος κι αν είσαι. Περιπλανώμενος, προσκυνητής, εραστής της φυγής. Δεν έχει σημασία. Το δικό μας δεν είναι ένα καραβάνι απελπισίας. Έλα, ακόμα κι αν έχεις αθετήσει τους όρκους σου χίλιες φορές. Έλα, για άλλη μια φορά, έλα, έλα.»