ΤΥΡΝΑΒΟΣ - Τσίπουρο ευφραίνει καρδίαν...

Περίπου 18 χλμ από τη Λάρισα, μια ευθεία δρόμος, στο βόρειο άκρο του Θεσσαλικού κάμπου, το «μονότονο», επίπεδο τοπίο αρχίζει να αλλάζει. Εκεί που οι καμπύλες της «άκαρπης» Μελούνας και η απρόσκοπτη θέα σε Όλυμπο και Κίσσαβο, κινούν το ενδιαφέρον στο βλέμμα του ταξιδιώτη, δίπλα στον παραπόταμο του Πηνειού, Ξηριά (ή «Τιταρήσιο») με την πολύτοξη γέφυρα, βρίσκεται ο Τύρναβος, η πέμπτη μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας. 

Image

Πολλά από τα τοπικά προϊόντα, αχλάδια, ροδάκινα, ακόμα και η φέτα, είναι γνωστά για την ποιότητα τους, όμως, κακά τα ψέματα, ο Τύρναβος είναι ταυτισμένος με την αμπελοκαλλιέργεια και τα μεθυστικά παράγωγά της. «Όλα αμπέλια!» είναι μια ευχή που συνηθίζεται ακόμα όταν τσουγκρίζουν τα ποτήρια, που θα πει «να ‘μαστε καλά να βάλουμε όλα τα χωράφια αμπέλια!» Και τείνουν να το πετύχουν! Σε μια σχετικά μικρή γεωγραφικά περιοχή, τα αμπέλια καταλαμβάνουν 25.000 στρέμματα, περίπου το 50% του συνολικού αμπελώνα της Θεσσαλίας. Αν και καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες, ο απόλυτος πρωταγωνιστής είναι το Μοσχάτο Τυρνάβου, όπως κατοχυρώθηκε να λέγεται από το 2013 η ποικιλία Μοσχάτο Αμβούργου. 

Πυρήνας της οινικής παραγωγής είναι ο Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Τυρνάβου, που αριθμεί περί τα 500 μέλη, όμως συνεχώς προστίθενται νέα, σύγχρονα, επισκέψιμα οινοποιεία, ενώ τα τελευταία χρόνια φαίνεται να αλλάζει και ο προσανατολισμός από «απλά» κρασιά για το οικογενειακό τραπέζι σε πιο «ψαγμένες» προτάσεις.

Image

Τσίπουρο, με ή άνευ;

Ακόμα πιο διάσημο από τα τυρναβίτικα κρασιά είναι το τυρναβίτικο τσίπουρο με γλυκάνισο ή χωρίς. Από τα μέσα του φθινοπώρου, όταν παίρνουν μπρος τα εκατοντάδες καζάνια και ξεκινά το βράσιμο, και για τους επόμενους δύο μήνες, περίπου, οι μεθυστικές ευωδίες του μοσχάτου πλημυρίζουν την πόλη. Μικρές γιορτές στήνονται στα καζάνια των ιδιωτών αμβυκούχων (των αποκαλούμενων και «διήμερων» λόγω της ειδικής άδειας απόσταξης που λαμβάνουν) με το κέφι να ανεβαίνει μετά από μια μικρή περιφορά από καζάνι σε καζάνι. Οι εκατοντάδες τόνοι τσίπουρου που παράγονται από τους «μικρούς» ιδιώτες και τα «μεγάλα» αποσταγματοποιεία (700 τόνοι παράγονται μόνο από τον Συνεταιρισμό), διοχετεύονται στην Ελλάδα και το εξωτερικό. 

Η Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ) ΤΣΙΠΟΥΡΟ ΤΥΡΝΑΒΟΥ έχει αναγνωριστεί με Ευρωπαϊκό Κανονισμό από το 1989, και μάλιστα είναι η μοναδική ελληνική πόλη -δήμος  που έχει τέτοια αναγνώριση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς οι άλλες γεωγραφικές ενδείξεις που αναγνώρισε η χώρα μας αφορούν σε ολόκληρα διαμερίσματα της Ελλάδας.  Ο Τύρναβος έχει επίσης αναγνωρισμένη την γεωγραφική ένδειξη ΟΥΖΟ Τυρνάβου. Λίγοι γνωρίζουν ότι το Ούζο, το απόσταγμα που κάποτε ήταν γνωστό ως «ματαβρασμένο ρακί», «βαφτίστηκε» στον Τύρναβο τον 19^ο αιώνα κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Θεσσαλία. Πολλά περισσότερα για τα τυρναβίτικα αποστάγματα μπορείτε να μάθετε στο Μουσείο Αμπέλου – Οίνου – Οίκου Ανθρώπου (Τηλ. 2492350100), στο Αρχοντικό Καράσσου, ένα από τα ομορφότερα κτήρια της πόλης.

Image

Ο «παλαιός» πλούτος

Εκτός από τα αμπέλια, πλούτο χάριζαν κάποτε στον Τύρναβο και τα περίφημα υφάσματα του.  Οι Τυρναβίτες έμαθαν ήδη από τον 18ο αιώνα την τέχνη της βαφής και επεξεργασίας των νημάτων. Με τη μεγάλη παραγωγή τους σε κουκούλια έβγαζαν πρώτης τάξεως μετάξι και σιγά σιγά ανέπτυξαν το εμπόριο τους και μεγαλούργησαν. Τα μεταξωτά νήματα της πόλης εξάγονταν ακόμα και στο εξωτερικό, ενώ τα αριστουργηματικά, πρωτότυπα «σταμπωτά» του Τυρνάβου (τυπωτά μεταξωτά) ήταν περιζήτητα σε κάθε αρχοντόσπιτο της Θεσσαλίας, κι όχι μόνο. Η τέχνη των «σταμπωτών», δυστυχώς, εγκαταλείφθηκε γύρω στη δεκαετία του ‘60.  Σήμερα σώζονται ελάχιστα, κυρίως ως οικογενειακά κειμήλια. 

Σε αρχιτεκτονικό επίπεδο, τα ίχνη αυτού του «παλιού» πλούτου δεν είναι ευδιάκριτα. Λίγα είναι τα αρχοντικά που σώζονται και ανάμεσα τους ξεχωρίζει το αρχοντικό του Γεωργίου Καλακαλλά, του αείμνηστου Τυρναβίτη γλύπτη και καθηγητή της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, δίπλα στον ναό της Αγίας Παρασκευής, με τις περίτεχνες ξυλοδεσιές του, τα σαχνισιά και το έντονο χρώμα της ώχρας, το οποίο, χρήζει άμεσης συντήρησης. Άλλα αξιοθέατα της πόλης, ο ναός της Παναγίας Φανερωμένης (17^ος αιώνας), το πολύτοξο γεφύρι του Ξηριά (19^ος αιώνας) και ακριβώς δίπλα το παλιό οθωμανικό χαμάμ (15ος αιώνας).

Image

Μπουρανί και Καρναβάλι

Το πιο σημαντικό «αξιοθέατο» της πόλης είναι βέβαια το Μπουρανί, το περίφημο αποκριάτικο έθιμο, ένα τολμηρό δρώμενο διονυσιακών καταβολών, ακατάλληλο για σεμνότυφους που διοργανώνεται το πρωί τη Καθαράς Δευτέρας στο λοφάκι του Προφήτη Ηλία, πριν «κατηφορίσει» κατά το μεσημεράκι στις πλατείες της πόλης. Το προηγούμενο βράδυ, διοργανώνεται το Τυρναβίτικο Καρναβάλι, ένα από τα 4-5 μεγαλύτερα της Ελλάδας. 

Μπορεί να μοιάζει με «σχήμα οξύμωρο», αλλά δίπλα στον χώρο όπου διοργανώνεται το «ακόλαστο» Μπουρανί, βρίσκεται το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο της περιοχής, η Μονή Προφήτη Ηλία (πιθανότατα του 17^ου αιώνα). Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και το Δασάκι του Αϊ -Λιά, ένας από τους αγαπημένους χώρους αναψυχής και άθλησης των ντόπιων. 

Λίγο ψηλότερα και ανατολικότερα, βρίσκεται το Λουσφάκι («μικρός λόφος»), μια προέκταση της Μελούνας, όπου θα δείτε διάσπαρτες, εγκαταλειμμένες «Καζάρμες», δηλαδή στρατιωτικά φυλάκια που επόπτευαν τα σύνορα Ελλάδας – Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ 1881 και 1912 πάνω στη «Γραμμή της Μελούνας» (γνωστή και ως «Γραμμή Βερολινού» από την ομώνυμη Συνθήκη του 1878). «Κάτω» από τις νοτιότερες Καζάρμες, βρίσκεται η «Τρυπημένη», μια εντυπωσιακή φυσική αψίδα. Δυτικότερα βρίσκεται το Δαμάσι (που επλήγη βαριά από το σεισμό του 2021), ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Δήμου, πάνω από το οποίο βρίσκεται ένα κάστρο που εντυπωσιάζει με την έκταση που καταλαμβάνει. Λίγα πράγματα είναι γνωστά για το κάστρο αυτό, το οποίο πιθανότατα κτίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους.

Image

Οι λίμνες του Τυρνάβου

Λίγα χιλιόμετρα βόρεια της πόλης βρίσκονται οι δύο μικρές λίμνες της περιοχής. Η Βρύση αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς τόπους αναψυχής, ενώ το Μάτι Τυρνάβου (ή «Μάτι Αργυροπουλίου»), παρά το μικρό μέγεθος αποτελεί σημαντικό βιότοπο, όπου κάποτε αλιεύονταν μεγάλες ποσότητες καραβίδας. Το Αργυροπούλι είναι ένας ακόμα σημαντικό οικισμός που φημίζεται για την όμορφη πλατεία του, την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής και τις ταβέρνες του.

Φεύγοντας από το Αργυροπούλι και αφού περάσετε τα Δελέρια θα φτάσετε στη Ροδιά, μια ακόμα «must» στάση για τους κρεατοφαγάδες. Λίγα χιλιόμετρα ανατολικά της Ροδιάς, ο Πηνειός περνάει από κάποιες στενωπούς, σχηματίζοντας όμορφους μαιάνδρους και εντυπωσιακά τοπία. 

Τελευταία στάση στην περιήγηση είναι ο Αμπελώνας, ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός του Δήμου Τυρνάβου. Στην όμορφη κωμόπολη ξεχωρίζουν δύο πέτρινα κτίρια, ο επιβλητικός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου και το παλιό Δημαρχείο. Ο Αμπελώνας χαρακτηρίζεται από μεγάλες ανοιχτές εκτάσεις, υπέροχες αλέες με δεντροστοιχίες και το πάρκο του Αγίου Γεωργίου όπου κάθε Σεπτέμβρη διοργανώνεται η Γιορτή Κρασιού με πολυήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις. 

Image

Τύρναβος και πολιτισμός

Παρά το γεγονός ότι ο Τύρναβος είναι μια σχεδόν αμιγώς αγροτική περιοχή γνωρίζει πλούσια πολιτιστική δράση. Στην περιοχή δραστηριοποιούνται δεκάδες σύλλογοι, πολιτιστικοί, μορφωτικοί, χορευτικοί, χορωδίες, θεατρικές ομάδες και μουσικά σχήματα.

Σημαντικό ρόλο παίζουν οι Βλάχοι της περιοχής με τους συλλόγους και τα έθιμά τους. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Τυρνάβου έλκει την καταγωγή του από τα βλαχοχώρια της Βασιλίτσας Γρεβενών (Σαμαρίνα, Σμίξη, Αβδέλλα) ενώ πολλοί από τους Αργυροπουλίτες είναι Αρβανιτόβλαχοι (ή «Αρβαντόβλαχοι») με απώτερη καταγωγή από τις περιοχές της Κόνιτσας, του Πωγωνίου και του Γράμμου. Η αρμονική συνύπαρξη τους με τους «γηγενείς» Τυρναβίτες, εμπλουτίζει και «χρωματίζει» το πολιτισμικό φορτίο μιας, ούτως ή άλλως, ιστορικής περιοχής.