Αλόννησος: Θησαυροί στον βυθό της ιστορίας

Η θαλάσσια περιοχή της Αλοννήσου υπήρξε για αιώνες ένας πολυσύχναστος ναυτικός διάδρομος που ένωνε τη Μακεδονία με το Αιγαίο και την υπόλοιπη Μεσόγειο. Τα νερά της, παρότι φαινομενικά ήρεμα, είναι δύσκολα και απρόβλεπτα. Οι άστατοι άνεμοι και οι ξαφνικές μεταβολές στον καιρό έκαναν τις ακτές της Αλοννήσου και των γειτονικών νησιών τόπο πρόκλησης για καπετάνιους κάθε εποχής – και δυστυχώς, για πολλά πλοία, τελευταίο σταθμό.

Ναυάγια από την κλασική αρχαιότητα

Το πιο εντυπωσιακό και ιστορικά καθοριστικό ναυάγιο είναι αυτό της Περιστέρας, στη θέση “Πεθαμένος”. Ανακαλύφθηκε από σφουγγαράδες στις αρχές του 20ού αιώνα και εντυπωσίασε την επιστημονική κοινότητα για τον όγκο και τη σημασία του φορτίου του: περίπου 4.000 αμφορείς, κυρίως οίνου, από τη Μένδη της Χαλκιδικής, τη Σκόπελο (αρχαία Πεπάρηθος) και την Αλόννησο (αρχαία Ίκος), αποδεικνύουν την έντονη εμπορική δραστηριότητα της εποχής. Το πλοίο εκτιμάται πως είχε εκτόπισμα πάνω από 110 τόνους – ξεπερνώντας κατά πολύ τις έως τότε εκτιμήσεις για τις ναυπηγικές δυνατότητες των αρχαίων Ελλήνων.

Η σπουδαιότητα του ευρήματος επαληθεύεται και από τα κομψά αθηναϊκά μελαμβαφή σκεύη συμποσίου που βρέθηκαν στο ναυάγιο: κύλικες, οινοχόες, πινάκια, μαζί με χάλκινα καδίσκους και κουτάλες με περίτεχνα ανθέμια. Όλα μαρτυρούν την καθημερινότητα αλλά και το εμπόριο πολυτελών αγαθών της εποχής.

Άλλα σημαντικά κλασικά ναυάγια έχουν εντοπιστεί στη Φαγγρού (κοντά στην Κυρά-Παναγιά), στο ακρωτήρι Τσέλιος και στην Ψαθούρα – όπου μάλιστα, είχε καταδυθεί και ο Ζακ-Υβ Κουστώ, ανελκύοντας έναν αμφορέα.

Βυζαντινά και μεσαιωνικά κατάλοιπα

Στον όρμο του Βασιλικού, επίσης στην Περιστέρα, εντοπίστηκε το μεγαλύτερο γνωστό βυζαντινό ναυάγιο (12ος αιώνας), με συγκεντρωμένους αμφορείς που αριθμούν πάνω από 4.000. Σύμφωνα με δύτες, πρόκειται ίσως για τρία διαφορετικά ναυάγια – με το μεγαλύτερο να φέρει την ανεπίσημη ονομασία «8», από τη διάταξη των αμφορέων που θυμίζει αυτό το σχήμα.

Πολλά βυζαντινά ναυάγια έχουν καταγραφεί γύρω από την Κυρά-Παναγιά, στο Κάτεργο, στο ακρωτήριο Ψάρι και στον κόλπο του Αγίου Πέτρου, γνωστός στους κατοίκους ως «το ναυάγιο με τα πιάτα» – αφού πινάκια που ανασύρθηκαν από εκεί στόλισαν για χρόνια σπίτια της Αλοννήσου, πριν χαθούν σε δημοπρασίες του εξωτερικού τη δεκαετία του ’60.

Σύγχρονα ναυάγια και ιστορίες πολέμου

Περισσότερα από 30 νεότερα ναυάγια διασκορπίζονται γύρω από το νησί, αποτελώντας σημεία αναφοράς για καταδύσεις αναψυχής. Ξεχωρίζει το εντυπωσιακό γερμανικό βομβαρδιστικό τύπου Junkers του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το οποίο προσθαλασσώθηκε κοντά στην Ψαθούρα το 1942 λόγω έλλειψης καυσίμων. Το εντόπισε για πρώτη φορά, 49 χρόνια αργότερα, ο δύτης Γιώργος Δροσάκης, κατά τη διάρκεια κατάδυσης για σφουγγάρια.

Το πρώτο Υποθαλάσσιο Μουσείο στην Ελλάδα

Το ναυάγιο της Περιστέρας δεν ανήκει πια μόνο στους αρχαιολόγους. Από το 2020 έχει μετατραπεί σε Υποθαλάσσιο Μουσείο, ανοικτό στο κοινό, και αποτελεί τον πρώτο ενάλιο αρχαιολογικό χώρο επισκέψιμο με κατάδυση στην Ελλάδα. Οι επισκέπτες μπορούν, με την καθοδήγηση πιστοποιημένων επαγγελματιών, να καταδυθούν και να βιώσουν από κοντά την εμπειρία μιας ζωντανής συνάντησης με την ιστορία.

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η κατοχή διπλώματος Advanced Open Water Diver.

Καταδυτικά κέντρα που προσφέρουν οργανωμένες επισκέψεις:

• Alonissos Seacolours Dive Center
• Alonissos Triton Dive Center
• Ikion Diving Center Alonissos

Η Αλόννησος δεν είναι μόνο νησί φύσης και γαλήνης. Είναι ένας τόπος όπου η θάλασσα διατηρεί ανέπαφα τα ίχνη της ιστορίας, ένας βυθός γεμάτος μυστικά που μας περιμένουν να τα ανακαλύψουμε. Με τη βοήθεια της επιστήμης, της τεχνολογίας και της κατάδυσης, ανοίγεται μπροστά μας ένας συναρπαστικός κόσμος – σιωπηλός, αλλά πιο εύγλωττος από ποτέ.