Οι κάτοικοι του Παλαμά είναι, σχεδόν, αμιγώς Καραγκούνηδες. Θα βρείτε την περιοχή να περιγράφεται ως «Παλαμάς»: το κέντρο της μεγάλης φάρας των Καραγκούνηδων» ή «Το λίκνο της Καραγκουνιάς»! Ποιοι, όμως, και τι είναι οι Καραγκούνηδες; Σχετικά με την ερμηνεία της λέξης Καραγκούνης έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις, όπως:
α) ότι προέρχεται από την τούρκικη λέξη καρά (μαύρο) και από το αρβανίτικο γκουν (σιγκούνα – γούνα) 
β) από το καραγιουνάν τούρκικη λέξη, που σημαίνει μαύρος, σκλαβωμένος, δυστυχής 
γ)κατά τον Β. Αγγέλη το όνομα Καραγκούνης προέρχεται από το κάρα (κεφαλή) και κινώ – κουνώ. 

Image

Πως αυτοπροσδιορίζονται; Υπερηφανεύονται πως είναι από τους αρχαιότερους κατοίκους της Θεσσαλίας, αποκλειστικά ελληνόφωνοι και κυρίως γεωργοί. Διαφέρουν των άλλων θεσσαλικών γενών κατά την ενδυμασία, τον χαρακτήρα, τα ήθη και έθιμα, το γλωσσικό ιδίωμα και δεν έχουν καμία σχέση με τους Καραγκούνηδες - Αρβανιτόβλαχους της Ηπείρου. Τους χαρακτηρίζει η Θεσσαλική τους διάλεκτος, αυτή που «τρώει» τις καταλήξεις των λέξεων χάριν γρηγοράδας και η ο οποία θεωρείται η αντιπροσωπευτικότερη των βόρειων ελληνικών διαλέκτων. Είναι λεβέντες, εργατικοί, οικογενειάρχες. Τους χαρακτηρίζει επίσης ο πλούτος της λαϊκής παράδοσης, τα λαϊκά δρώμενα και τα ανταμώματα που φέρνουν γλέντια τρικούβερτα. 

Συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα κατά των Τούρκων και προσέφεραν καταφύγιο σε πολλούς κατατρεγμένους από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Συμμετείχαν επίσης στις αγροτικές εξεγέρσεις κατά των μεγαλοτσιφλικάδων, στη αναδιανομή των αγροτικών κλήρων το 1923 με την απαλλοτρίωση της γης.

Πανάρχαιες ρίζες

Στον Βλοχό, στον λόφο Στρογγυλοβούνι διακρίνεται ο αμυντικός περίβολος αρχαίας πόλης. Στο Ερμήτσι συναντούμε κατάλοιπα της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Στον Παλαμά, ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Κάμπου, αρκετοί αρχαιολογικοί χώροι επιβεβαιώνουν την κατοίκηση από την Προϊστορική Εποχή. Σύμφωνα μάλιστα με τη μυθολογία, εδώ ζούσαν οι Τιτάνες. Αυτούς μνημονεύουν τα «Τιτάνεια», ο πολιτιστικός θεσμός του Παλαμά, που μονοπωλεί το ενδιαφέρον κατοίκων και επισκεπτών το α’ δεκαήμερο του Σεπτέμβρη, ενώ «Δήμος Τιτάνων» ήταν και η παλαιότερη ονομασία του Δήμου.

Ο Παλαμάς διεκδικεί τον τίτλο της πιο «επίπεδης» περιοχής της χώρας. Λιγοστές «μαγούλες» (χαμηλοί, ήπιοι λόφοι) και κάποιοι άλλοι λίγο ψηλότεροι λόφοι -μεγαλύτερο υψόμετρο τα 430 μέτρα στο Λυκόρεμα – «διαταράσσουν» την ευθεία του ορίζοντα. Είναι μια περιοχή «μεσοποτάμια» από αρχαιοτάτων χρόνων. Παλαιότερα καθοριζόταν από τα αρχαία ποτάμια Απιδανό και Ονόχωνο, σήμερα από τον Φερσαλίτη και τον Καλέτζη.

Image

Χαλαροί ρυθμοί

Παλαμάς, Ιτέα, Βλοχός, Αστρίτσα, Συκιές, Κοσκινάς. Μακριά από την τουριστική ανάπτυξη τα χωριά της πεδινής Θεσσαλίας διατηρούν τους χαλαρούς ρυθμούς και το παραδοσιακό τους ύφος. Σαν να έχουν βρει την ησυχία τους στην εύφορη γη, σπαρμένη με βαμβάκι, λίγα σιτηρά και ακόμα λιγότερα αμπέλια. Που διανθίζεται με αξιοσημείωτα θρησκευτικά μνημεία και πετρόχτιστα γεφύρια φτιαγμένα από Ηπειρώτες μάστορες. 

Αξίζει να αναζητήσετε το Κονάκι Κοέν στην Αστρίτσα. Το τσιφλικόσπιτο του 19^ου αιώνα είναι φτιαγμένο από καλοδουλεμένους λίθους, υλικό δυσεύρετο και ακριβό τότε για τον κάμπο. Ειδικά αν σκεφτείτε πως πήρε το όνομα του ο Παλαμάς: από το «παλάμισμα» των αυτοσχέδιων καλαμένιων τοίχων. Όταν οι γυναίκες χρησιμοποιώντας την παλάμη τους άπλωναν λάσπη και σβουνιές στα σπίτια για να προστατεύονται από το κρύο και τις βροχές.

 Άλλα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής είναι ο Άγιος Αθανάσιος Ρουμ Παλαμά, ο μεγαλύτερος ναός της Π.Ε. Καρδίτσας με τις πολύ ιδιαίτερες τοιχογραφίες, το γεφύρι του Ενιπέα στο σταυροδρόμι της Ιτέας και λίγο παρακάτω το Αγροτικό – Λαογραφικό της μουσείο με τα 4.000 εκθέματα. Πουθενά αλλού δεν ήταν τόσο χρήσιμη μια τέτοια συλλογή. Κάτω από μια στέγη η πεμπτουσία του Θεσσαλικού Κάμπου.

Πολλοί θεωρούν ότι ουσιαστικά από το Περτούλι και μετά αρχίζει η περιοχή του Ασπροπόταμου, καθώς οι κάτοικοι των χωριών σε αυτό το τμήμα του Κόζιακα μοιράζονται με τους κατοίκους του «καθαυτό» Ασπροπόταμου, την βλάχικη καταγωγή, την κτηνοτροφική – υλοτομική παράδοση και παλιότερα τον νομαδικό τρόπο ζωής! Άλλωστε λίγα χλμ. μετά το Περτούλι, στην εντυπωσιακή κοιλάδα που σχηματίζεται, ρέει ο Καμνιαΐτης, ένας από τους σημαντικότερους παραπόταμους τους «Άσπρου» (Αχελώου).

Image

Όπως και να ‘χει, το Περτούλι είναι από τα παλιότερα και σημαντικότερα χωριά της Πίνδου, αν και αρκετές φορές στη μακραίωνη ιστορία του ερήμωσε προσωρινά είτε λόγω επιδημιών (1720 μ.Χ -πανούκλα) είτε λόγω εχθρικών επιδρομών (καταστράφηκε από τους Οθωμανούς το 1823, αλλά και από τους Γερμανούς το 1943). Σύμφωνα με μια από τις εκδοχές για την προέλευση του ονόματος, αυτή οφείλεται στον Τριαντάφυλλλο Χατζή Μπέρτα («Μπερτούλι»), ο οποίος επανακατοίκησε το χωριό μετά την επιδημία πανούκλας. Όμως αυτή η εκδοχή δεν φαίνεται να ευσταθεί, καθώς υπάρχει αναφορά στο Περτούλι ήδη από τον 10^ο αιώνα. «Περτούλι», λοιπόν, σύμφωνα με κάποιους ντόπιους είναι η «πορτούλα», η πύλη από και προς τον Ασπροπόταμο.

Πέρασμα και Σταθμός

Αποτελούσε ανέκαθεν, μαζί με τα Λιβάδια του, πέρασμα και σταθμό ανάπαυσης για τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους, ενώ σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή του τόπου έπαιξε από το 1934 η ανακήρυξη του «Πανεπιστημιακού Δάσους». Το «Πανεπιστημιακό Δάσος Περτουλίου» καταλαμβάνει έκταση 33.000 στρεμμάτων και ανήκε (;) στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στο εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο κάνουν την πρακτική τους εξάσκηση φοιτητές του τμήματος Δασολογίας του ΑΠΘ. Μερικά από τα πιο εντυπωσιακά κτήρια στην είσοδο του χωριού ανήκουν στο Πανεπιστήμιο και σχεδιάστηκαν από τον διάσημο Έλληνα αρχιτέκτονα, Δημήτρη Πικιώνη.

Image

Τουριστική εκτόξευση

Η τουριστική ανάπτυξη έκανε τα πρώτα της βήματα στα μέσα της δεκαετίας του 1980, μαζί με την ίδρυση του Χιονοδρομικού Κέντρου. Εκτός από το σκι, γύρω από το χιονοδρομικό, στα μαγευτικά Λιβάδια Περτουλίου υπάρχουν υποδομές για κάθε είδους δραστηριότητα από Ιππασία και τοξοβολία, μέχρι βόλτες με οχήματα ATV («γουρούνες») και snowmobile. Το δάσος και οι πλαγιές του Κόζιακα χαρακτηρίζονται από και πολύ πλούσια πανίδα, καθώς εδώ ζουν καφέ αρκούδες, ζαρκάδια, αλεπούδες, αγριογούρουνα, αγριόγατες και την μεγάλη ποικιλία αρωματικών και φαρμακευτικών βοτάνων. Σύμφωνα με τον μύθο, εδώ έβρισκε τα θεραπευτικά του βότανα ο Ασκληπιός. Η περιοχή είναι ιδανική για πεζοπορίες, πάντα με σεβασμό στην άγρια ζωή, ενώ υπάρχουν και οργανωμένες περιοχές για κατασκήνωση.

Οι υποδομές φιλοξενίας στο Περτούλι είναι εξαιρετικές, με πολύ ατμοσφαιρικούς ξενώνες, ανάμεσα στους οποίους και το «Αρχοντικό Χατζηγάκη» σε ένα από τα παλιότερα κτίσματα της περιοχής. Διάσημες, ανάμεσα στους κρεατοφάγους, κυρίως, είναι και οι ταβέρνες της περιοχής, ολοκληρώνοντας ένα πλήρες «πακέτο» απόδρασης από την καθημερινότητα!

Παλιότερα γνωστή ως «Τύρνα», η Ελάτη είναι κτισμένη σε υψόμετρο 921 μέτρων στις πλαγιές του Κόζιακα («Κερκέτιον»). Είναι δημοφιλής προορισμός για όλες τις εποχές του χρόνου, όμως η αλήθεια είναι ότι είναι στα καλύτερα της, όταν είναι ντυμένη στα λευκά!

Μέχρι την δεκαετία του ΄80, περίπου, η Ελάτη ήταν γνωστή μόνο στους κυνηγούς. Τότε άρχισε να κάνει δειλά – δειλά τα πρώτα της τουριστικά «βήματα», με βασικά πλεονεκτήματα, τα συγκλονιστικά τοπία που την περιβάλλουν και το εξαιρετικό κλίμα της. Οι επόμενες δύο δεκαετίες την έβαλαν για τα καλά στον τουριστικό χάρτη, πάντα όμως με προσεκτικές κινήσεις, σεμνά και ταπεινά. Εδώ δεν υπάρχουν μονάδες – μεγαθήρια παρά μόνο ατμοσφαιρικοί ξενώνες. Οι νύχτες δεν είναι ξέφρενες αν και θα μπορέσετε να απολαύσετε ένα ποτάκι. Στο θέμα του φαγητού θα ικανοποιηθούν και οι «γκουρμέ» και οι «παραδοσιακοί», ενώ δε λείπουν καταστήματα όπως το «Λίκνο» με παραδοσιακά προϊόντα και τοπικά βότανα της περιοχής.

Image

Βάση για εξερευνήσεις

Αν και αρχιτεκτονικά δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εν μέρει γιατί καταστράφηκε ολοσχερώς από του Γερμανούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παραμένει γραφική και προσφέρεται για περιπάτους, είτε μέσα στο χωριό, είτε στα δάση που το περιβάλλουν. Η Ελάτη αποτελεί ιδανικό «ορμητήριο» για οδικές εξερευνήσεις στον Κόζιακα, αλλά και λίγο μακρύτερα στην περιοχή του Ασπροπόταμου. Μπορεί επίσης να αποτελέσει τη «βάση» για τους λάτρεις του ski, καθώς το Χιονοδρομικό Κέντρο Περτουλίου, βρίσκεται σε απόσταση μόλις 9 χλμ. Για τους πιο ριψοκίνδυνους υπάρχει ο Κόκκινος Βράχος, ένα οργανωμένο αναρριχητικό πεδίο με επτά διαδρομές, διαφόρων βαθμών δυσκολίας.