Εποχές

Τι κι αν με το πέρασμα των αιώνων ο αρχαίος «θεός – ποταμός» εξέπεσε του «αξιώματος» του; Εδώ στο δυτικό άκρο της Θεσσαλίας εξακολουθεί να έχει το γενικό πρόσταγμα, δίνοντας ζωή στη φύση που τον περιβάλλει. Στην άγρια, ατίθαση, αμόλυντη Νότια Πίνδο, η φύση είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής. 300.000 στρέμματα καλύπτει το Δασικό Σύμπλεγμα Ασπροπόταμου, ένα από τα ωραιότερα της Ελλάδας που αποτελείται από οκτώ δάση Ελάτου, Οξυάς, Πεύκου και Δρυός (Κρανιάς, Δολιανών, Πολυθέας, Καλιρρόης, Στεφανίου, Κατάφυτου, Ανθούσας και Χαλικίου). Τη χλωρίδα της περιοχής συμπληρώνουν οι ιτιές, οι κρανιές, τα πλατάνια, οι καρυδιές, οι αγριοκερασιές, και οι κορομηλιές. Θα βρείτε και θάμνους (κέδρους) ενώ από βότανα ξεχωρίζουν το τσάι, το σαλέπι, η τσουκνίδα, η ρίγανη κ.α.. Πλουσιότατη είναι η περιοχή, επίσης, σε ποικιλία και ποσότητα μανιταριών.

Image

 

Ένα τέτοιο περιβάλλον αποτελεί το βασίλειο της άγριας ζωής. Η καφέ αρκούδα, ο λύκος, το ζαρκάδι, νιώθουν «σαν στο σπίτι τους». Όσοι αγαπούν το birdwatching θα αναζητήσουν και θα βρουν γερακίνες, χρυσαετούς, μπούφους, γαλαζοπαπαδίτσες, και πράσινους δρυοκολάπτες. Από τα ψηλά στα χαμηλά, η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει σαλαμάνδρες, φρύνους, μεσογειακές χελώνες, αλπικούς τρίτωνες,  σαύρες, αλλά και νερόφιδα, οχιές και δεντρογαλιές. Στα νερά του ποταμού «κυκλοφορούν» η ενδημική ιονική πέστροφα, χέλια, πελοποννησιακές μπριάνες και λιάρες.

Κάθε φυτό, κάθε δέντρο, κάθε πτηνό, κάθε ερπετό, κάθε ζώο έχει τον δικό του ρόλο στη διατήρηση του οικοσυστήματος που έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000.

Image

Το τοπίο του Ασπροπόταμου

Το τοπίο στον Ασπροπόταμο είναι συναρπαστικό: πυκνά δάση, αλπικά λιβάδια, πέτρινα γεφύρια, "ξεχασμένα" μοναστήρια και ποτάμια με κρυστάλλινα νερά συνθέτουν μια εικόνα σχεδόν «αυστρο-ελβετική». Είναι ένα τοπίο που αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου και την ανθρώπινη παρέμβαση, μια περιοχή ιδανική για πεζοπορία, ποδηλασία βουνού, ορειβασία και εξερεύνηση της άγριας φύσης, καθώς διαθέτει αρκετά σηματοδοτημένα μονοπάτια που προσφέρονται για ήρεμες και μαγευτικές διαδρομές. Μια από τις ωραιότερες εποχές για να απολαύσετε τα τοπία του Ασπροπόταμου είναι το φθινόπωρο, όταν στα μεικτά δάση του, τα ζεστά χρώματα της οξιάς και της βελανιδιάς αναμειγνύονται με το σκουροπράσινο του έλατου.

Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ορθώνονται πανύψηλες κορυφές. Ξεχωρίζουν η Κακαρδίτσα (2429 μ.), το ψηλότερο βουνό της Νότιας Πίνδου και ολόκληρης της Δυτικής Θεσσαλίας, ο Λάκμος ή Περιστέρι ( ψηλότερη κορυφή η Τσουκαρέλα - 2.295 μ.)  και η Νεράιδα ή Καπ Γκρας (1930μ.). Ανάμεσα τους κυλούν οι παραπόταμοι και ο ίδιος ο Άσπρος, ειδικά την άνοιξη, ορμητικός, με την επιφάνεια του να αφρίζει και να «ασπρίζει».

Λίγο χαμηλότερα από τις κορυφές του Λάκμου, βρίσκεται ένα από τα πιο συναρπαστικά και ιδιαίτερα τοπία της Ελλάδας, οι πηγές του Αχελώου με τους πανέμορφους μαιάνδρους, η θρυλική Βερλίγκα. Κατά την αρχαιότητα οι πηγές θεωρούνταν ιερές και φυλάσσονταν από μικρές θεότητες.

Image

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων

Πρώτον: Ο Ασπροπόταμος και ο Αχελώος είναι το ίδιο ποτάμι, το δεύτερο μεγαλύτερο της Ελλάδας, με μήκος που φτάνει τα 220 χλμ. . Όσο κινείται δίπλα στις πλαγιές της Πίνδου ονομάζεται Ασπροπόταμος, όταν βγαίνει στις «ανοιχτωσιές» ονομάζεται Αχελώος.

Δεύτερον: Περιοχή Ασπροποτάμου θεωρείται ολόκληρη η περιοχή ανάμεσα σε Κακαρδίτσα και Λάκμο στα Δυτικά, και Κόζιακα στα Ανατολικά. Οποιοδήποτε χωριό βρίσκεται κοντά ή δίπλα στον Ασπροπόταμο ή τους παραποτάμους του, θεωρείται «χωριό του Ασπροπόταμου». Τουτέστιν, από το Περτούλι στα ανατολικά μέχρι το Χαλίκι στα δυτικά και από το Στεφάνι στα βόρεια μέχρι τη Μεσοχώρα στα νότια, ότι βρίσκεται εντός αυτού του «τετράπλευρου» θεωρείται «χωριό του Ασπροπόταμου».

Η αντίληψη αυτή τείνει να αλλάξει τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά το «Σχέδιο Καποδίστριας» στο οποίο συμπεριλαμβανόταν η Διευρυμένη Κοινότητα Ασπροποτάμου, που λειτούργησε από το 1999 έως το 2010 και περιελάμβανε τα χωριά Ανθούσα, Χαλίκι, Κρανιά, Κατάφυτο, Μηλιά, Αγία Παρασκευή, Καλλιρρόη, Πολυθέα και Στεφάνι. Αν σε αυτά τα 9 χωριά προσθέσετε δύο που επί «Καποδίστρια» ανήκαν στον Δήμο Αιθήκων, το Γαρδίκι και την Αθαμανία, έχετε τα χωριά που αποτελούν αυτό που σήμερα θεωρείται ο «σκληρός πυρήνας» των χωριών του Ασπροπόταμου. Η σύγχυση επιτείνεται αν συνυπολογίσουμε ότι σήμερα, με το «Σχέδιο Καλλικράτης», τα πρώτα 9 χωριά ανήκουν στον Δήμο Μετεώρων, ενώ τα άλλα 2 στον Δήμο Πύλης.

Image

Με βάση αυτή την «νέα» αντίληψη, «σύνορο» θεωρείται η γέφυρα του Αλέκου, όπου βρίσκεται και η ομώνυμη «πλαζ», αγαπημένη όσων προτιμούν τα καλοκαιρινά μπάνια τους σε ποτάμι. Η πρόσβαση στην περιοχή μπορεί να γίνει από δύο πλευρές. Από βόρεια, από την πλευρά της Καλαμπάκας, από ένα υπέροχο πέρασμα που στα βλάχικα ονομάζεται Κιάτρα Μπροάστα («Ορθή Πέτρα»), το οποίο, δυστυχώς, καταστράφηκε από το πέρασμα της κακοκαιρίας Daniel. Οι εργασίες αποκατάστασης έχουν ξεκινήσει, έχει ανοιχτεί χωματόδρομος, στρωμένος με χαλίκι, ο οποίος επιτρέπει ξανά την πρόσβαση και με συμβατικό όχημα (με λίγη προσοχή).

Ο δεύτερος και δημοφιλέστερος τρόπος πρόσβασης είναι από νότο, από την πλευρά της Πύλης και περιλαμβάνει το πέρασμα από τα πιο αναπτυγμένα τουριστικά χωριά των ορεινών Τρικάλων, την Ελάτη, το Περτούλι και το Νεραϊδοχώρι.

Image

Gini vinis, oaspe!

Όσο όμορφος κι αν είναι ένας τόπος, μια επίσκεψη που δεν συμπεριλαμβάνει τη γνωριμία με τους κατοίκους του και τα έργα τους, είναι λειψή. Ο Ασπροπόταμος είναι 100% «επικράτεια» Βλάχων, αυτής της περήφανης, ορεσίβιας, ημινομαδικής φυλής που από τα αρχαία χρόνια διαφεντεύει τα περάσματα της Πίνδου και όχι μόνο. Σας περιμένουν στα όμορφα χωριά τους, κάποιες χιλιάδες από αυτούς το καλοκαίρι, πολύ-πολύ λιγότεροι τον χειμώνα, για να σας υποδεχτούν ζεστά με ένα «Gini vinis, oaspe», δηλαδή «καλώς ήλθες, φίλε» στη λατινογενή γλώσσα τους. Μπορεί να μπερδευτείτε σε σχέση με το που ακριβώς βρίσκεστε όταν τους ακούσετε να μιλούν για τα χωριά τους με τις παλιές τους ονομασίες (Κρανιά – Κόρνου, Αγία Παρασκευή – Τζούρτζια, Ανθούσα – Λιπινίτσα, Αθαμανία – Μουτσιάρα, Καλιρρόη – Βελίτσιανη, Κατάφυτο – Κότορι, Πολυθέα – Δραγοβίστι, Στεφάνι – Σκληνιάσα), αλλά μην ανησυχείτε! Όπου κι αν βρίσκεστε, είστε σε καλά χέρια!

Οι παραδοσιακές ασχολίες των κατοίκων της περιοχής, κυρίως κτηνοτροφία και υλοτομία, αλλά και οι δύσκολες καιρικές συνθήκες στην περιοχή κατά τους χειμερινούς μήνες, επέβαλαν τον νομαδικό τρόπο ζωής. Το φθινόπωρο έπαιρναν τις «βλαχόστρατες» για να κατηφορίσουν από τις πλαγιές της Πίνδου προς τα πεδινά και την άνοιξη έκαναν την αντίστροφη διαδρομή. Συνηθισμένοι στις συχνές μετακινήσεις πολλοί από τους κατοίκους γίνονταν κυρατζήδες (αγωγιάτες). Το χειμώνα τα χωριά ερήμωναν και πίσω έμεναν μόνο κάποιοι φύλακες να προσέχουν τις περιουσίες, ένας «θεσμός» που διατηρήθηκε μέχρι πριν λίγες δεκαετίες.

Image

Η νομαδική αυτή νοοτροπία διατηρείται στις μέρες μας, ακόμα και όταν δεν συντρέχουν «επαγγελματικοί» λόγοι. Τον χειμώνα, οι κάτοικοι είναι λιγοστοί, αλλά το καλοκαίρι τα χωριά πλημμυρίζουν από κόσμο. Τα μεγαλύτερα από αυτά (Κρανιά, Γαρδίκι, Αγία Παρασκευή, Χαλίκι) αριθμούν κάποιες χιλιάδες «παραθεριστών». Οι Βλάχοι αγαπούν τα χωριά τους όσο και τις ιδιαίτερες παραδόσεις τους, τις οποίες τιμούν με κάθε ευκαιρία και σε κάθε έκφανσή τους. Πολύ ξεχωριστή θέση στην καρδιά τους έχει η μουσική του τόπου τους, με την χρήση του ακορντεόν να αποτελεί συχνά ένα σημαντικό στοιχείο διαφοροποίησης από τις άλλες δημοτικές μουσικές της Πίνδου. 

Ένα αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα

Η αλήθεια είναι ότι τα χωριά του Ασπροπόταμου – με εξαίρεση την Ανθούσα και το Χαλίκι όπου κυριαρχεί η πέτρα – αν και περιβάλλονται από τοπία ασύλληπτης ομορφιάς, δεν διακρίνονται εξίσου για τον αρχιτεκτονικό τους χαρακτήρα. Ο λόγος είναι ότι καταστράφηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές κατά τη διάρκεια της εκκαθαριστικής επιχείρησης «Πάνθηρας» (18 Οκτωβρίου 1943 – 7 Νοεμβρίου 1943) η οποία ισοπέδωσε τα χωριά του Ασπροποτάμου (και άλλων ορεινών περιοχών της Βόρειας και Δυτικής Ελλάδας) με την «δικαιολογία» ότι οι κάτοικοι συνεργάζονταν και πρόσφεραν καταφύγιο στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. 

Image

Παρ’ όλα αυτά, η ύπαρξη ενός και μόνο κτηρίου, η εικόνα ενός από τους ομορφότερους ναούς της Ελλάδας, αρκεί να αναπληρώσει αυτό το αρχιτεκτονικό «έλλειμμα». Ο λόγος για την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού (γνωστή και ως «Μονή Δολιανών»), η οποία εντυπωσιάζει με τους 13 τρούλους της και δικαιολογημένα αποκαλείται «ο Παρθενώνας του Ασπροποτάμου». Πάρτε το χρόνο σας και απολαύστε αυτό το σπάνιας αρχιτεκτονικής αξίας μνημείο. Ούτως ή άλλως, ο χρόνος στον Ασπροπόταμο κυλάει πιο αργά και η κάθε στιγμή αποκτά νόημα. Γιατί δεν είναι ένας τουριστικός προορισμός με την παραδοσιακή έννοια. Είναι ένα καταφύγιο για όσους αναζητούν αυθεντικότητα, ηρεμία και σύνδεση με τη φύση και την παράδοση. 

Η Βυζίτσα θα μπορούσε να είναι ένα υπαίθριο μουσείο Πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής καθώς διασώζονται είκοσι, περίπου, αναστηλωμένα τριώροφα αρχοντικά από τα τέλη του 18ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα. Χτισμένα με ντόπια πέτρα και πλάκες, με χαγιάτια, οντάδες, ξύλινα πατώματα, ξυλόγλυπτο διάκοσμο και με περίτεχνες αυλές, είτε περιτειχισμένες είτε όχι, μικρότερα παράσπιτα όπως φούρνο, σπίτι για τον επιστάτη και στάβλο, τα αρχοντικά της Βυζίτσας, υπογραμμίζουν με μοναδικό τρόπο την κουλτούρα και την ξεχωριστή παράδοση του τόπου. Για τη θέση τους και το πώς θα τα εντοπίσετε, θα σας κατατοπίσει ο ζωγραφισμένος χάρτης στο υπαίθριο πάρκινγκ.

Η «κρίσιμη» στιγμή για την διατήρηση του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του οικισμού ήταν το 1976 όταν ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ) ενέταξε, με τη συγκατάθεση των ιδιοκτητών, αρκετά από τα κτίρια σε πρόγραμμα αποκατάστασης και διατήρησης, μετατρέποντας τα σε παραδοσιακούς ξενώνες, οι οποίοι πήραν τα ονόματα των παλιών ή νεότερων ιδιοκτητών τους όπως Κόντου, Καραγιαννόπουλυ, Βέργου, Κυριακόπουλου, Δήμου, Γερουλάνου.

Image

Πλατεία για βραβείο

Από τον υπαίθριο χώρο στάθμευσης, ένα ανηφορικό καλντερίμι οδηγεί στην «καρδιά» του χωριού, την υπέροχη πλατεία του, αναμφισβήτητα μια από τις ομορφότερες του Πηλίου. Τα πλατάνια προσφέρουν άπλετη σκιά τους πιο ζεστούς μήνες του χρόνου και διάσπαρτες κρήνες συνεισφέρουν τη δροσιά τους, ενώ ταβέρνες και καφέ θα καλύψουν τις πιο «γήινες» ανάγκες σας. Η πλατεία ανακηρύχθηκε ως μνημείο το 1967 και ο υπόλοιπος οικισμός ακολούθησε το 1976. Ακτινωτά απλώνονται πέτρινα σοκάκια που θα σας οδηγήσουν στις διάφορες γειτονιές του χωριού, αλλά και ακόμα πιο πέρα, στις κατάφυτες πλαγιές που το περιβάλλουν. 

Επιστρέφοντας στο χώρο στάθμευσης, δεν πρέπει να παραλείψετε μια επίσκεψη στο ναό Ζωοδόχου Πηγής. Ο ναός, μια πετρόκτιστη, τρίκλιτη βασιλική έχει μακρά και «ταραγμένη» ιστορία. Κτίστηκε το 1725, καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1821, ξαναχτίστηκε μόλις δύο χρόνια αργότερα, αλλά υπέστη σοβαρά πλήγματα από τους σεισμούς του 1864, του 1955 και του 1957 και τελικά έκλεισε. Αναστηλώθηκε το 2001 και έκτοτε λειτουργεί κανονικά. Εντυπωσιάζει το παμπάλαιο ξυλόγλυπτο τέμπλο της, σε ασυνήθιστους γαλάζιους τόνους, αλλά και οι μικροί θόλοι, οι οποίοι κρύβουν αναποδογυρισμένα πιθάρια που βελτιώνουν την ακουστική.

Image

Πολύ κοντά στον ναό θα βρείτε το κατάστημα του Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Γυναικών Βυζίτσας - "Εσπερίδες", όπου μπορείτε να προμηθευτείτε πεντανόστιμα χειροποίητα κεράσματα, γλυκά του κουταλιού, τσιτσίραβλα, τουρσί, πίτες, συροπιαστά, τραχανά, σταφιδόψωμα, αμυγδαλόπιτες, τσουρέκια κ.α.  Στο φιλόξενο εργαστήρι τους θα μάθετε τα μυστικά τους. Οι γυναίκες του συνεταιρισμού συχνά αναλαμβάνουν να «στήσουν» τραπέζια, παρουσιάζοντας τη φημισμένη πηλιορείτικη κουζίνα σε επίσημους καλεσμένους. Πάντα βγάζουν το χωριό τους, αλλά και ολόκληρο το Πήλιο, ασπροπρόσωπο!

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Μπορεί σήμερα η Βυζίτσα να είναι ένας από τους πιο γνωστούς προορισμούς του Πηλίου, αλλά κάποτε ήταν ένας «ταπεινός» μαχαλάς του Αγίου Γεωργίου Νηλείας. Οι πρώτοι κάτοικοί της υπολογίζεται ότι εγκαταστάθηκαν εδώ περί το 1650 μ.Χ. και δεν πρέπει να ήταν πάνω από 30 οικογένειες. Υπό τον φόβο των πειρατών παρέμεναν στην αθέατη πλευρά του βουνού και μόνο όταν αυτός ο φόβος εξέλιπε, εξαπλώθηκαν ανατολικότερα. Με τη διάνοιξη του κεντρικού δρόμου, τη δεκαετία του 1970, το χωριό επεκτάθηκε και προς τα νότια φτάνοντας σε ένα αριθμό οικημάτων που σήμερα ξεπερνάει τα 300.

Στα βυζαντινά χρόνια, ο οικισμός βρισκόταν στην βόρεια όχθη του Πορταϊκού (ή «Πορτιάτη») ποταμού, εκεί που σήμερα συναντούμε την συνοικία και τον υπέροχο ναό Πόρτα Παναγιά. Τότε ονομαζόταν Μεγάλαι Πύλαι, όνομα που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έδωσε τη θέση του στο «Πόρτα Παζάρ». Ο σύγχρονος οικισμός «πέρασε απέναντι», σε ένα φύσει και θέσει δροσερό και σκιερό μέρος.

Θρησκευτικά μνημεία

Η σημερινή κωμόπολη έχει τη γοητευτική, ράθυμη ατμόσφαιρα της ελληνικής επαρχίας και αξίζει να κάνετε μια βόλτα στα στενά της. Όμως το πιο εντυπωσιακό αξιοθέατο βρίσκεται στα παλιά «λημέρια» στα οποία θα περάσετε διασχίζοντας μια πεζογέφυρα μήκους 120 και πλάτους 2 μέτρων. Μπορείτε να φτάσετε και με αυτοκίνητο από άλλη, κοντινή γέφυρα. Εκεί που βρισκόταν οι Μεγάλαι Πύλαι, θα συναντήσετε ένα βυζαντινό αριστούργημα, τον ιερό ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου, πιο γνωστό ως «Πόρτα Παναγιά», μια τρίκλιτη, θολωτή, σταυρεπίστεγο βασιλική. Αποτελούσε καθολικό σταυροπηγιακής μονής που ιδρύθηκε στο 1283.

Image

Σ’ αυτή την πλευρά του ποταμού, λίγο μακρύτερα, σε απόσταση περίπου 5 χλμ από την πύλη, σε υψόμετρο 650 μέτρων στις πλαγιές του Κόζιακα, βρίσκεται ένα ακόμα σημαντικότατο θρησκευτικό μνημείο, η Μονή Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου. Ιδρύθηκε το 1535 από το πιο επιφανές τέκνο της Πύλης, τον Άγιο Βησσαρίωνα (πολιούχος της Πύλης, των Τρικάλων και της Καλαμπάκας), την εποχή που ήταν Μητροπολίτης Λάρισας. Είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια εκτός Αγίου Όρους στο οποίο ισχύει το άβατον, δηλαδή απαγορεύεται η είσοδος γυναικών κατόπιν καταγεγραμμένης επιθυμίας του ιδρυτή του. 

Εξωτερικά θυμίζει φρούριο – όντως υπήρξε κάτι σαν κάστρο και καταφύγιο για Έλληνες αγωνιστές σε εποχές δύσκολες για το έθνος. Στα χρόνια της ακμής του είχε 365 κελιά, όσα και οι μέρες του χρόνου. Η αγιογράφηση του Καθολικού εντυπωσιάζει και αποδίδεται στην φημισμένο Κωνσταντινουπολίτη καλλιτέχνη της Κρητικής Σχολής, Τζώρτζη, ενώ πολύτιμοι θησαυροί κρύβονται και στην Βιβλιοθήκη.

Η μονή Δουσίκου δεν είναι το μοναδικό κληροδότημα του Αγίου Βησσαρίωνος στην Πύλη. Χρηματοδότησε την κατασκευή πολλών πέτρινων γεφυριών στα ορεινά της Θεσσαλίας και ένα από τα εντυπωσιακότερα βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω από την Πύλη. Το γεφύρι της Πύλης (γνωστό και «Αγίου Βησσαρίωνα» ή «Πόρτα Παναγιάς») είναι ένα από τα μεγαλύτερα μονότοξα της Ελλάδας και διατηρείται σε άριστη κατάσταση. 

Image

Ονειρικό Γεφύρι

Λίγα χλμ. μετά την Πύλη η διάσχιση μιας στενής γέφυρας σε ένα εντυπωσιακό σημείο της κοιλάδας του Πορταϊκού, οριοθετεί την αρχή της διαδρομής που ακολουθεί τις πλαγιές του Κόζιακα (ή «Κερκέτιου») και περνάει από τα πιο διάσημα ορεινά θέρετρα των Τρικάλων, την Ελάτη, τα Λιβάδια Περτουλίου και το Περτούλι (τα οποία αποτελούν ξεχωριστά «κεφάλαια»). Πριν όμως συνεχίσετε σε αυτόν τον δρόμο επιβάλλεται μια παράκαμψη στο σημείο που οι πινακίδες δείχνουν προς Στουρναραίικα και γεφύρι Παλαικοκαρυάς. Το εν λόγω πέτρινο γεφύρι είναι ίσως το ομορφότερο και πιο πολυφωτογραφημένο της Ελλάδας, καθώς βρίσκεται σε μια μαγευτική τοποθεσία με δύο καταρράκτες να συμπληρώνουν ιδανικά το παραμυθένιο σκηνικό. Στον ομώνυμο οικισμό θα βρείτε παραδοσιακή δριστέλα («νεροτριβή»). Μια μικρή παράκαμψη, θα σας οδηγήσει στο Ροποτό, το "χωριό που βυθίζεται" με την εντυπωσιακή, κεκλιμμένη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Συνεχίζοντας με κατεύθυνση δυτική σε αυτή τη διαδρομή, και αφού περάσετε από όμορφα χωριά, όπως τα Στουρναραίικα και η Μεσοχώρα, θα φτάσετε στα Τζουμέρκα και την Άρτα.

Το «θεραπευτικό» βουνό

Επιστρέφοντας στην «κεντρική» διαδρομή, θα ακολουθήσετε τις πλαγιές του Κόζιακα. Τα δάση του χαρακτηρίζονται από πολύ πλούσια πανίδα και μεγάλη ποικιλία αρωματικών και φαρμακευτικών βοτάνων. Σύμφωνα με τον μύθο, ο θεός της Ιατρικής, Ασκληπιός περιφερόταν σε αυτά τα υπέροχα τοπία αναζητώντας τις πρώτες ύλες για τα θεραπευτικά του «σκευάσματα». 

Από την Ελάτη, τα Λιβάδια Περτουλίου και την Κόρη (υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές), μονοπάτια οδηγούν στο Ορειβατικό Καταφύγιο Κόζιακα (τηλ. Επικοινωνίας: 6939173337, 6979293482, 6977662569 & 6947819298), που εγκαινιάσθηκε το 1959  στα 1750 μέτρα υψόμετρο. Από το καταφύγιο, η ψηλότερη κορυφή, Αστραπή, στα 1901 μέτρα, απέχει μόλις 30 λεπτά πεζοπορίας.

Image

Πέρασμα στα βλαχοχώρια

Αφήνοντας πίσω σας το Περτούλι, στην ουσία (αλλά όχι «τυπικά») έχετε εισέλθει στην «επικράτεια» του Ασπροπόταμου, καθώς οι κάτοικοι των επόμενων χωριών του Κόζιακα μοιράζονται την βλάχικη καταγωγή και τις κοινές παραδόσεις με τους «καθαυτό» Ασπροποταμίτες. Πρώτο χωριό μετά το Περτούλι, είναι ο τρίτος τουριστικός πόλος της περιοχής, το πανέμορφο Νεραϊδοχώρι, το οποίο απλώνεται αμφιθεατρικά σε πλαγιά – όπως και όλα τα χωριά από εδώ και πέρα -και διαθέτει πολύ καλές υποδομές. Κάτω από το χωριό, στην κοιλάδα του Καμνιαΐτη, θα βρείτε το πέτρινο γεφύρι του Χατζηπέτρου κοντά στο πολύ καλοδιατηρημένο τμήμα της παλιάς «βλαχόστρατας». Μια ερώτηση στους ντόπιους θα σας διευκολύνει πολύ στην εύρεση τους.

Συνεχίζοντας με κατεύθυνση δυτική, θα βρείτε σε εντυπωσιακή τοποθεσία τον λιθόκτιστο ναό της Αγίας Παρασκευής να εποπτεύει όλη την κοιλάδα. Λίγα μέτρα μακρύτερα θα απολαύσετε την πανοραμική θέα της πολύ «κατηφορικής» Πύρρας, όπου αξίζει να αναζητήσετε το ναό του Αγίου Μοδέστου με τον κοκκινωπό τρούλο και τις όμορφες αγιογραφίες.

Image

Επόμενο χωριό, η επίσης «κατηφορική» Δέση, στα βόρεια της οποίας, στη θέση Κρεμαστή, αξίζει να αναζητήσετε τον πανύψηλο καταρράκτη, ειδικά την άνοιξη όταν τα νερά τρέχουν ορμητικά. Νότια της Δέσης, κάτω από τον δρόμο βρίσκεται το χωριό Άγιος Νικόλαος (παλιά ονομασία «Καμνιάι») και σχεδόν απέναντι, «πνιγμένο» στη βλάστηση το Δροσοχώρι (παλιά ονομασία «Τυφλοσέλι»), όπου θα βρείτε άλλον ένα καταρράκτη, τη «Μάνα του Νερού». 

Πάντα με κατεύθυνση δυτική, λίγο παρακάτω θα δείτε στο δεξί σας χέρι τον πολύ ιδιαίτερο ναό του Αγίου Νικολάου Ασφάκας, «σφηνωμένο» σε ένα επιβλητικό κάθετο βράχο. Λίγα χιλιόμετρα σας χωρίζουν πια από τη Γέφυρα Αλεξίου, όπου ξέρετε πια πως είστε «και με τη βούλα» στον Ασπροπόταμο!

Ο Κίσσαβος (αλλιώς «Όσσα») από μακριά συναρπάζει. Η κορυφή σχηματίζει μια σχεδόν τέλεια, φυσική πυραμίδα, με ένα «αιώνιο» συννεφάκι να την καπελώνει. Στα «αλπικά» υψόμετρα, μερικές εκατοντάδες μέτρα κάτω από την κορυφή του Προφήτη Ηλία (1978 μ.) είναι γυμνός, αλλά δεν «αγριεύει» το μάτι με τις ομαλές του κλίσεις. Σε σύγκριση με τον γειτονικό Όλυμπο (πάντα θα γίνεται αυτή η σύγκριση!), είναι πιο «φιλικός» και πιο κοντά στα ανθρώπινα μέτρα.

Από κοντά και σε χαμηλότερα υψόμετρα, είναι ακόμα πιο εντυπωσιακός. Τα πυκνά του δάση και η πλούσια χλωρίδα του, του έχουν προσδώσει τον χαρακτηρισμό «βοτανόκηπος». Οι συχνές ομίχλες που τον καλύπτουν και τα πολλά τρεχούμενα νερά, του προσδίδουν ένα παραμυθένιο χαρακτήρα και έχουν εξάψει την ανθρώπινη φαντασία από αρχαιοτάτων χρόνων. Ουκ ολίγοι είναι οι μύθοι που έχουν συνδεθεί μαζί του. Κατά καιρούς θεωρήθηκε η Γενέτειρα των Νυμφών, ο επιθανάτιος τόπος του ημίθεου Ηρακλή και πιθανός τόπος μετάβασης της θεάς Δήμητρας στον Κάτω Κόσμο. 

Το σκηνικό συμπληρώνει μια συστάδα γραφικά χωριά, η εκπληκτική θέα στο Αιγαίο Πέλαγος και η εγγύτητα με μερικές από τις πιο δημοφιλείς παραλίες της Λάρισας. Εδώ, το δίλημμα «βουνό ή θάλασσα» δεν τίθεται καν, ο επισκέπτης μπορεί να έχει και τα δύο! Θα βρει, επίσης, ένα μέρος με ήπια τουριστική ανάπτυξη, ιδανικό γι’ αυτούς που αναζητούν ήσυχες διακοπές και επαφή με τη φύση, καθώς ο Κίσσαβος προσφέρεται για πλήθος υπαίθριων δραστηριοτήτων (πεζοπορία, ποδηλασία, canyoning κλπ.)

Image

Η Αρχοντική Αγιά

Η περιήγηση στον Κίσσαβο, ξεκινάει από τους πρόποδες του, από την «πρωτεύουσα» του, την Αγιά («πρωτεύουσα», επίσης, των παραλίων και του Μαυροβουνίου). Η διαχρονικά πλούσια κωμόπολη οφείλει την ανάπτυξη της στην εύφορη γη που την περιβάλλει. Τον 17ο και 18ο αιώνα ήταν σπουδαίο κέντρο παραγωγής βαμβακιού και μεταξιού. Μάρτυρες αυτής της παλιάς ευημερίας είναι τα δεκάδες αρχοντικά της «Άνω Πόλης», αυτά των Αλεξούλη (Καλυψούς), Πετράκη, Αντωνίου, Ευστρατιάδη, Ευρούδη, Τζιτζιλιέρη, ο πύργος του Καλόγερου κ.α.. Τα περισσότερα από αυτά θα τα βρείτε στην οδό 25ης Μαρτίου. Ο σύγχρονος πλούτος οφείλεται κυρίως στα κεράσια, τα αχλάδια και τα μήλα. Ειδικά τα μήλα τα «γιορτάζουν» με ειδικές εκδηλώσεις κάθε Σεπτέμβρη. Η καθημερινότητα κυλάει με αρκετά έντονους ρυθμούς γύρω από την κεντρική πλατεία και τον εμπορικό πεζόδρομο που ξεκινάει από αυτήν. Πολύ κοντά βρίσκεται ο ναός του πολιούχου Αγίου Αντωνίου. Πίσω από το ιερό του αξίζει να αναζητήσετε τις αλυσίδες-δέστρες, όπου λέγεται ότι έδεναν μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα τους τρελούς και τους «δαιμονισμένους» για να «θεραπευτούν. Λίγο έξω από την Αγιά, στα ανατολικά βρίσκεται ένα σημαντικό θρησκευτικό μνημείο, η μονή Αγίου Παντελεήμονα, με καθολικό του 1292. 

Image

Στις Νότιες Πλαγιές

Πολύ κοντά, στα δυτικά, σχεδόν εφαπτόμενο με την Αγιά, βρίσκεται ένα από τα πιο διάσημα χωριά του Κισσάβου, το Μεταξοχώρι (παλιά σλαβική ονομασία «Ρέτσιανη», δηλαδή «Ποταμοχώρι»). Η σύγχρονη ονομασία του οφείλεται στην ανάπτυξη της σηροτροφίας κατά τον 17ο-18ο αιώνα, που «κληροδότησε» το χωριό με υπέροχα αρχοντικά και «κουκουλόσπιτα». Το Μεταξοχώρι δικαιολογεί απόλυτα τη φήμη του με την εξαιρετική αρχιτεκτονική του, τη μοναδική του ατμόσφαιρα και την υπέροχη πλατεία του δίπλα στον Άμυρο ποταμό. Τις τελευταίες δεκαετίες αποκαλείται συχνά το «χωριό των καλλιτεχνών», καθώς το έχουν επιλέξει ως μόνιμη κατοικία, πολλοί άνθρωποι της τέχνης.

Λίγο ψηλότερα, το γειτονικό Μεγαλόβρυσο (παλιά ονομασία «Νιβόλιανη») τείνει να αποκτήσει κι αυτό τον δικό του καλλιτεχνικό «αέρα», ειδικά από τη στιγμή που ο κορυφαίος Λαρισαίος δημιουργός, Θανάσης Παπακωνσταντίνου, αποφάσισε να στήσει εδώ το στούντιο ηχογραφήσεων «Αχός». Ούτως ή άλλως, το Μεγαλόβρυσο είναι ένα πανέμορφο χωριό με πολλά πέτρινα σπίτια, κτισμένα, όπως λένε από Ηπειρώτες μάστορες. Από εδώ θα μπορούσατε να συνεχίσετε προς τα ανατολικά, προς το πιο μεγάλο και «ζωντανό» χωριό του Κισσάβου, τη Μελιβοία, όμως πριν από αυτό αξίζει ένα «πισωγύρισμα» προς τα δυτικά, μέχρι το ψηλότερο χωριό του Κισσάβου, την Ανατολή (παλιά ονομασία «Σελίτσανη»), σε υψόμετρο 960 μέτρων. Αρκετοί Λαρισαίοι έχουν εδώ τα εξοχικά τους, σε ένα χωριό που ήταν ξακουστός παραθεριστικός οικισμός από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Αναζητήστε το πέτρινο γεφύρι του 1860, τον ναό του Αγ. Γεωργίου με τα φλογόσχημα παράθυρα και το αξιόλογο μουσείο. Λίγα χιλιόμετρα δυτικά του χωριού βρίσκεται το νέο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου, πλάι στο ερειπωμένο του 1550, με μοναχές από όλες τις γωνιές του κόσμου, οι οποίες έχουν αναπτύξει σημαντική οικολογική-αγροτουριστική δράση. Ανάμεσα στο μοναστήρι και το χωριό ξεκινάει δύσβατος χωματόδρομος, ο οποίος από την άνοιξη και μετά (και μόνο με off road όχημα) οδηγεί σε εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις-κεραίες του ΟΤΕ. Από εκεί η θέα κόβει την ανάσα και η πρόσβαση στην κορυφή του Κισσάβου με το «υπόγειο» εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, είναι μια πολύ εύκολη υπόθεση, καιρού επιτρέποντος, πάντα!

Image

Μπαλκόνι στο Αιγαίο

Με πάνω από 1.200 μόνιμους κατοίκους, η Μελιβοία, θα μπορούσε να φέρει τον τίτλο της «πρωτεύουσας» του Κισσάβου, αν δεν υπήρχε η Αγιά. Κεφαλοχώρι με μεγάλη παράδοση στη σηροτροφία και την οινοπαραγωγή, φημίζεται επίσης για τα εξαιρετικά του κάστανα. Η θέα στον κάμπο της Αγιάς, το Μαυροβούνι και βέβαια το Αιγαίο είναι μοναδική. Μια κατηφόρα -με αρκετές στροφές, βέβαια -σας χωρίζει από τις δημοφιλείς παραλίες της Βελίκας, της Σωτηρίτσας και του Αγίοκαμπου. 

Η Μελιβοία αποτελεί, επίσης, την «πύλη εισόδου» στο Αισθητικό Δάσος Όσσας, το οποίο με έκταση που υπερβαίνει τα 20.000 στρέμματα, είναι το μεγαλύτερο του είδους του στην Ελλάδα και προστατευόμενη περιοχή, ενταγμένη στο δίκτυο «NATURA 2000». Πυκνά, μεικτά δάση με οξιές, βελανιδιές, καστανιές, έλατα προσφέρονται για περιήγηση με αυτοκίνητο, αλλά ακόμα καλύτερα με τα πόδια. Ειδικά το φθινόπωρο με τις χρωματικές εναλλαγές που προσφέρει η μεικτή βλάστηση μαγεύει τον επισκέπτη. Σε αυτή την πλευρά του βουνού, την ανατολική, κρύβεται και ένα από τα πιο εντυπωσιακά «μυστικά» του, ο εντυπωσιακός καταρράκτης της Καλυψούς. Βρίσκεται αρκετά κοντά στην Καρίτσα, ένα χωριό – μπαλκόνι στο Αιγαίο. Ακολουθώντας έναν αρκετά βατό χωματόδρομο που φεύγει νότια από το χωριό μετά από 5 χλμ. περίπου, θα συναντήσετε τις πινακίδες που σηματοδοτούν το σχετικά εύκολο και σύντομο (20-30 λεπτά) μονοπάτι για τον καταρράκτη, στις βάθρες του οποίου μπορείτε να απολαύσετε το μπάνιο σας. Μπάνιο μπορείτε να κάνετε και στις ιαματικές πηγές του Κόκκινου Νερού σε πολύ μικρή απόσταση από την Καρίτσα, ενώ πολύ κοντά στις πηγές θα βρείτε το πέτρινο γεφύρι της Παπαρίζαινας.

Image

Περνώντας στην «πίσω» πλευρά

Φεύγοντας από την Καρίτσα με κατεύθυνση βόρεια μπορείτε να φτάσετε στο Στόμιο και τις εκβολές του Πηνειού. Λίγο πριν το Στόμιο αξίζει μια στάση στη Μονή Αγίου Δημητρίου, γνωστή και ως Παναγία Κομνηνείου ή Οικονομείου. Η επίσημη και επιβλητική ονομασία του μοναστηριού, Κομνήνειος Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου και Αγίου Δημητρίου, συνάδει με την βαρυσήμαντη ιστορία του και τις ρίζες του που χάνονται στα βάθη των βυζαντινών χρόνων.

Από την Καρίτσα μπορείτε να ξαναμπείτε στη «καρδιά» του βουνού, κινούμενοι ανατολικά. Ο δρόμος περνάει στην «πίσω» πλευρά και φτάνει μέχρι το Ορειβατικό Καταφύγιο Κισσάβου στα 1.604 μέτρα, απ’ όπου μετά από περίπου 2 ώρες σχετικά εύκολης πεζοπορίας, μπορείτε να φτάσετε στην κορυφή. Χαμηλότερα, στη Σπηλιά με τις περίφημες ταβέρνες θα ανταμειφθείτε για τον κόπο σας. Από τη Σπηλιά, ένας βατός χωματόδρομος μήκους περίπου 20 χλμ. οδηγεί στα ιστορικά Αμπελάκια. Υπάρχει, βέβαια και πιο «ασφαλής», αλλά μακρύτερη, ασφάλτινη διαδρομή που περνάει από Συκούριο – Ελάτεια -Ευαγγελισμό και Τέμπη. Τα αρχοντικά Αμπελάκια, το πιο διάσημο, ίσως, χωριό του Κισσάβου, αποτελούν τον ιδανικό «επίλογο», το τέλειο «κλείσιμο ενός κύκλου» σε μια πρώτη απόπειρα γνωριμίας με ένα μαγικό βουνό που κρύβει ακόμα πολλά, πολλά μυστικά!